Gian lận xuất xứ hàng hoá

Theo dõi MTĐT trên

“Gian lận xuất xứ chiếm khoảng 10% số lượng vụ việc nhưng tác động của nó đến tài chính khoảng 30%” ông Guy Jennes - Trưởng ban hải quan và gian lận thương mại - Cơ quan chống gia lận châu Âu (OLAF) chia sẻ khi nói những lô hàng chuyển tải bất hợp pháp gây tổn hại về tài chính cũng như kinh tế đối với liên minh châu Âu (EU) thời gian qua.

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng. Chúng tôi tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sản xuất hàng hóa tại Việt Nam để tiêu thụ tại Việt Nam cũng như xuất khẩu ra các thị trường nước ngoài. Tuy nhiên, không để doang nghiệp lợi dụng cấp O/C để lẩn tránh xuất xứa hàng hóa, gian lận thương mại.

 Điều này ảnh hưởng đến uy tín của môi trường đầu tư tại Việt Nam. Không để nước ta trở thành điểm trung chuyển của hàng hóa giả mạo xuất xứ. Nếu không làm tốt công tác này sẽ ảnh hưởng vô cùng lớn. do đó, cần làm rõ những vướng mắc nếu có về thể chế chính sách, về cách thức phối hợp giữa các cơ quan trong vấn đề này để kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng chính phủ chỉ đạo, yêu cầu cụ thể với các bên, cơ quan liên quan nhằm ngăn chặn, phòng ngừa có hiệu quả các hành vi gian lận, giả mạo xuất xứ và chuyển tài bất hợp pháp.

Bên cạnh đó, các Hiệp hội cần tăng cường tham gia giám sát, bảo vệ các doanh nghiệp chân chính, phản ánh các hành vi dan lận. các cơ quan cấp C/O cũng phải xác định rõ trách nhiệm của mình trong vấn đề này. Chúng ta xác định tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhưng có cơ chế kiểm sóat không để xẩy ra khả năng lợi dụng để dan lận xuất xứ.”

Nhận diện gian lận

Ông Âu Anh Tuấn, quyền cục trưởng cục giám sát quản lý về hải quan - Tổng cục hải quan cho biết, trong năm 2019 xuất hiện nhiều doanh nghiệp nhập khẩu nguyên liệu, bán thành phẩm, linh kiện, cụm linh kiện, phụ tùng để sản xuất, gia công, lắp ráp những hàng hóa không trải qua giai đoạn gia công, sản xuất hoặc chỉ trải qua công đoạn gia công, sản xuất, lắp ráp đơn giản không đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định nhưng khi xuất khẩu khai xuất xưa Việt Nam trên nhãn hàng hóa hoặc hợp thức hóa bộ hồ sơ để xin cấp giấy chứng nhận xuất xứ của Việt Nam.

Trong báo cáo mới đây của tổng cục Hải quan đã chỉ ra một số phương thức, thủ đoạn gian lận xuất xứ hàng hóa mà lực lượng hải quan đã phát hiện. theo đó, hình thức gian lận nhiều nhất là nhãn hàng hóa. Việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ thì hàng hóa được sản xuất tại nước ngoài nhưng nhập khẩu về Việt Nam đã ghi sẵn dòng chữ “Made in Vietnam” “sản xuất tại Việt nam”… Trên sản phẩm hoặc bao bì sản phẩm, phiếu bảo hành thể hiện bằng tiếng Việt Nam các thông tin về nhãn hiệu. Địa chỉ trụ sở doanh nghiệp, trang web, trung tâm bảo hành tại Việt nam. Với những hàng hóa này, người tiều dùng, thậm chí cơ quan quản lý Nhà nước nếu không truy xuất nguồn gốc rõ ràng thì khó nhận biết là hàng sản xuất tại nước ngoài.

Hình thức gian lận thứ hai là hàng hóa sản xuất từ nước ngoài, dán nhãn hàng hóa hoặc ghi xuất xứ hàng hóa được sản xuất tại nước ngoài hoặc không thể hiện nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa. Mục đích là để khi hàng nhập vào Việt Nam sẽ thay nhãn mới ghi “Made in Vietnam” “hoặc sản xuất tại Việt Nam” “hoặc xuất xứ tại Việt Nam”.

Hình thức gian lận thứ ba thành lập nhiều công ty, mỗi công ty nhập khẩu một cụm linh kiện, phụ tùng hoặc bộ phận tháo rời để lắp ráp hoặc bán cho công ty khác thực hiện gia công, lắp ráp công đoạn đơn giản không đám ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định nhưng ghi sản xuất tại Việt Nam.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhát hiện nay là hàng hóa có xuất xứ từ nước ngoài chuyển tải qua Việt Nam để hợp thức hóa hồ sơ hoặc xin cấp giấy chứng nhận xuất xứ sau đó xuất khẩu sang nước thứ ba. Ngoài ra, có trường hợp sử dụng C/O giả hoặc C/O không hợp lệ, khai sai xuất xứ hàng hóa để áp dụng thuế suất ưu đãi đặc biệt theo các hiệp định thương mại tự do khi làm thủ tục hải quan.

Ông Claudo Dordi - Giám đốc dự án tạo thuận lợi thương mại của USAID cũng cho rằng, có rất nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau về gian lận xuất xứ hàng hóa. Hàng hóa có thể được “chuyển tải” đơn giản từ Việt nam không có sự thay đổi vật lý nào đối với sản phẩm. Hoặc các sản phẩm tháo rời xuất khẩu sang Việt Nam, sau đó thực hiện các công đoạn lắp ráp thành sản phẩm hoàn chỉnh rồi xuất đi Mỹ, EU... Gian lận xuất xứ làm tăng nguy cơ rủi ro cho các doanh nghiệp làm ăn chinh chính, có tính tuân thủ cao của Việt Nam. Hàng hóa từ thị trường có rủi ro cao thì sẽ phải kiểm tra chặt chẽ, thủ tục phức tạp hơn và điều này sẽ tạo thêm áp lực cho hàng hóa xuất khẩu của Việt nam.

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Mai Xuân Thành cho biết, chủ trương quyết tâm ngăn chặn gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp  và lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại được các cơ quan chính phủ của Việt  Nam quyết tâm thực hiện mạnh mẽ với mong muốn các doanh nghiệp Việt nam có sức phát triển bền vững. Đây là lợi ích chung của nền kinh tế, không phải riêng của một nghành, lĩnh vực nào.

Ông Đinh Ngọc Thắng, Cục trưởng cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa các nước đang diễn ra, việc giảm gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi mác nhãn hàng hóa không đúng quy định, chuyển tải bất hợp pháp hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu đã ảnh hưởng lớn tới hoạt động sản xuất của doanh nghiệp làm ăn chân chính, ảnh hưởng tới uy tín của hàng hóa Việt Nam, môi trường đầu tư, kinh doanh của Việt Nam.

Việt Nam sẽ mạnh tay phòng chống. Từ kinh nghiêm của OLAF, ông Guy Jennes đã dẫn chứng ra câu chuyện EU điều tra, xác định pin năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã gian lận xuất xứ. Cụ thể, cuối năm 2013 EU đã áp thuế chống bán phá giá và chống trợ giá rất cao đối với mặt hàng tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên mặt hàng pin năng lượng nhập khẩu vào EU lại bắt đầu đến từ Nhật Bản, do đó OLAF quyết định điều tra. Phía EU mất khá nhiều thời gian để phân tích và phát hiện có hành vi chuyển tải. Khi kê khai thì người kê khai hải quan nộp một số chứng từ, ban đầu OLAF không chú ý đến chứng từ đó lắm, nhưng khi phân tích kỹ, thì nhận thấy chứng từ đó cho thấy hàng hóa đã chuyển tải sang Nhật. Cùng với đó, EU kiểm tra số hiệu contain-er, kết hợp với việc diều tra và sự hợp tác của các doanh nghiệp Nhật Bản. Kết quả là lô hàng chỉ được đóng vào container và chuỷên qua Nhật Bản sau đó nhập vào EU. Họ chuyển hàng từ Trung Quốc, sang Nhật bản, rồi EU, trải qua nhiều lãnh thổ, như Malaysia, Đài loan, Ấn Độ đều được sử để chuyển tải bất hợp pháp pin năng lượng vào EU.

Ông Châu Anh Tuấn cho biêt, nhận thức được những tác hại của việc  chuyển hàng hóa bất hợp pháp. Năm 2019 mới chỉ là năm khởi đầu cho tình trạng này và dự báo năm 2020 sẽ rất khó khăn khi cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn ngày càng căng thẳng. Do đó, trong tháng 11 và 12/2019 Tổng cục Hải quan triển khai chiến dịch cao điểm về phòng, chống gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp. Đặc biệt là thực hiện chuyển luồng kiểm tra 100% hoặc lấy mẫu để xác minh đối với các lô hàng xuất khẩu đi Hoa Kỳ có nghi vấn gian lận. các biện pháp tăng cường kiểm tra, kiểm soát cũng được Tổng cục hải quan chỉ đạo cụ thể, thực hiện đúng quy chế kiểm tra, kiểm soát nội bộ đối với việc thực hiện thủ tục hải quan, kiểm tra giám sát hải quan.

“Ngành Hải quan cũng đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách liên quan đến lĩnh vực xuất xứ, ghi nhãn, sở hữu trí tuệ rất quan trọng, để các doanh nghiệp biết, thực hiện, đồng thời thực hiện các biện pháp giáo dục để ngăn chặn, phòng ngừa các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp…” Ông Châu Anh Tuấn nhấn mạnh.

Ông Guy Jennes cho rằng Việt Nam nên làm mạnh vấn đề này ngay từ đầu, như ở EU, nếu phát hiện giả mạo chúng tôi có thể khuyến nghị về pháp lý để khởi tố theo thủ tục tố tục hình sự hoặc đưa ra các khuyến nghị mang tính hành chính. Ngoài ra còn tiến hành công khai những thông báo, cảnh báo cho doanh nghiệp về việc nếu  gian lận có thể sẽ phải chịu trách nhiệm và thuế suất trừng phạt lúc này sẽ được áp dụng.

Ông Mai Xuân Thành cho biết, nhằm tăng cường phòng chống, gian lận xuất xứ, cần đẩy nhanh thực hiện đầy đủ việc cấp chứng nhận xuất xứ qua Cổng thông tin một cửa quốc gia để cơ quan Hải quan và cơ quan cấp chứng nhận xuất xứ có đủ thông tin phục vụ đánh giá rủi ro trong quá trình cấp và thực hiện. Hải quan đã đề nghị các cơ quan liên quan như Bộ Công Thương phải thực hiện chuyển đổi mô hình cấp chứng nhận xuất xứ mẫu D theo đúng mô hình thực hiện qua Cổng thông tin một cửa quốc gia và hoàn thành trước 30/9/2020. Còn Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam thì thực hiện nghiêm và đầy đủ việc cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa không ưu đãi bằng phương thức điện tử đi các nước ASEAN qua Cổng thông tin một cửa quốc gia và mở rộng cấp chứng nhận xuất xứ điện tử với thị trường ngoài ASEAN…

Thực tế cho thấy, hàng giả, hàng nhái, đang là vấn nạn gây thiệt hại trực tiếp tới các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp dệt may trong nước. khiến cho sản phẩm chính hãng không bán được. Nghiêm trọng hơn, theo ông Lê Tiến Trường, Tổng Giám đốc Tập đoàn dệt may Việt Nam, Việt Nam là một nước xuất khẩu Dệt may, nếu không kiểm soát được hàng giả, hàng nhái, thì các nước khác sẽ dựng hàng rào kỹ thuật để ngăn chặn việc xuất khẩu của ngành Dệt may ra thị trường quốc tế. Điều đó gây ảnh hưởng không nhỏ tới nền kinh tế, người dân, cũng như người lao động ngành Dệt may.

Hành vị gian lận xuất xứ chuyển tài bất hợp pháp khiến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bị các nước điều tra, áp thuế chống bán phá giá, thuế tự vê, thuế trợ cấp ở mức rất cao, gây thiệt hại cho các nhà sản xuất. Bên cạnh đó, hàng hóa Việt Nam sẽ bị mất uy tín trên thị trường quốc tế hoặc bị hạn chế xuất khẩu vào các thị trường này nếu bị phát hiện và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Như vậy, việc gian lận xuất xứ hàng hóa Việt Nam để xuất khẩu chắc chắn gây ảnh hưởng lâu dài và nghiêm trọng đến thương hiệu hàng Việt.

Về phía các doanh nghiệp, cần thận trọng khi đầu tư sản xuất và xuất khẩu một số mặt hàng đang có nguy cơ bị áp thuế; cân nhắc khi mở rộng đầu tư, nhất là sản xuất phục vụ xuất khẩu các mặt hàng đã bị nước nhập khẩu áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với nước thứ ba.

Ông Claudio Dordi, Giám đốc Dự án Tạo thuận lợi thương mại (cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ) cho biết, gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp và lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại không nhưng gây tổn hại cho quan hệ thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ và những đối tác quan trọng khác, mà ảnh hưởng tiêu cực tới doanh nghiệp tuân thủ tốt các quy định. Các doanh nghiệp sẽ bị chậm trễ khi thực hiện thủ tục xuất khẩu tại Hoa Kỳ, đồng thời hàng hóa Việt Nam sẽ bị áp thuế cao hơn. Do đó chính phủ Việt Nam càn tích cực hơn trong triển khai các giải pháp chống các hành vi gian lận xuất xứ. Nhập hàng từ nước ngoài, cắt mác, gián tem thương hiệu trong nước … là thủ đoạn không mới, nhưng rất khó kiểm soát. Thậm chí, có doanh ngiệp xây dựng được thương hiệu uy tín cũng vẫn gian lận, điển hình như Khải Silk. Ngoài tác động làm giảm lòng tin của người tiêu dùng, giàm sức mạnh cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam “sân nhà”, nghiêm trọng hơn, về lâu dài giá trị thương hiệu Việt Nam bị ảnh hưởng. Để khắc phục thực trạng này, các doanh nghiệp chức năng, cấp thẩm quyền cần tang cường kiểm tra, kiểm soát thị trường,xử phạt nghiêm minh, đủ sức răn đe các vi phạm./.  

PGS.TS  Nguyễn Đức Khiển

Nguyên Giám đốc Sở KH-CN-MT Hà Nội