Quá khứ của một dòng kênh nước đen

Theo dõi MTĐT trên

Kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè mà ngày xưa gọi là sông Thị Nghè cho thấy độ rộng và dài của con kênh lớn này chẳng khác một con sông uốn lượn quanh thành phố. Kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè chảy qua các quận: 1, Bình Thạnh, 3, Tân Bình, Phú Nhuận, 10, Gò Vấp … dài 8,7km có rất nhiều cầu lớn, nhỏ trải rộng trên một diện tích 3.300ha có thể nói kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè không chỉ là nơi thoát nước cho một thành phố lớn mà còn là nét mỹ quan của đô thị ven sông, một lá phổi xanh góp phần làm cho Sài Gòn thêm đẹp, môi trường thành phố thêm trong lành.

Thiên nhiêu ưu đãi

Dù không còn được gọi là sông như trước năm 1975, nhưng kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè cũng là một con kênh lớn với đặc điểm chảy xuyên suốt qua 7 quận nội thành. Đây là điều khó có được về mặt cảnh quan thiên nhiên ưu đãi mà ngay đến một thành phố lớn trên thế giới nằm mơ cũng không thấy nhưng Sài Gòn lại có được. Đây là điều may mắn và niềm hạnh phúc rất lớn cho người dân thành phố. 

Đầu thập niên 1960, có giai đoạn tôi ở Thị Nghè, đường Nguyễn Văn Lạc gần chợ. Nhà tôi ở một nửa nền đất, một nửa sàn de ra mặt sông Thị Nghè. Lúc ấy nước sông chưa ô nhiễm vẫn còn sạch trong, xế chiều tôi vẫn đứng trên nhà sàn nhảy ùm xuống tắm và lội một mạch qua bên kia sông phía Sở thú rồi lội ngược trở về trong làn nước mát lạnh. Người ta vẫn thường câu tôm, câu cá dài theo cầu Thị Nghè và ghe thuyền lớn, nhỏ vẫn ngược xuôi chở hàng rau quả, tạp hóa dập dìu, dưới gầm cầu Thị Nghè luôn có những chiếc ghe lớn neo đậu chuyển và nhận hàng từ chợ Thị Nghè rồi đi khắp nơi.

Đêm tôi vẫn nghe tiếng cọp gầm, vượn hú bên phía Sở thú. Tối thứ Bảy, Chủ nhật tôi vẫn cùng lũ bạn trong xóm kéo nhau sang khu vực Giải trí trường xem cải lương, xem đại nhạc hội, xem xiếc của Lê Văn Quý biểu diễn, tiếng trống đập thình thình, nhạc và loa quảng cáo giới thiệu chương trình inh ỏi. Còn nhớ ở khu vực Giải trí trường qua phía bên kia Sở thú có một cây cầu sơn màu đỏ. Sau này cây cầu mới sập và giờ đây người ta đã xây lại thành một cây cầu mới hiện đại hơn, phù hợp với cảnh quan đô thị khi có đường Nguyễn Hữu Cảnh thông ra xa lộ Hà Nội ngay dưới chân cầu Sài Gòn.

Một thời là con kênh chết

Từ năm 1965 trở về sau, do tình trạng chiến tranh lan rộng, người dân thôn quê tránh bom đạn ác liệt của Mỹ-Ngụy nên bỏ ruộng vườn nhập cư vào thành phố nhiều. Đáp ứng nhu cầu về nhà trọ cho dân nhập cư những “đại gia” nhà đất lúc đó tung tiền lấn chiếm kênh, rạch cất nhà cho thuê nên hai bên kênh Thị Nghè lúc bấy giờ  nhà trọ mọc lên san sát kể cả nhà sàn cất ngay trên bãi lầy trồng rau muống. Tình trạng ăn ở, sinh hoạt bừa bãi, mạnh ai nấy thải rác xuống kênh Thị Nghè, cầu tũm nhan nhãn…con kênh nước trong veo ngày càng tắc nghẽn trở nên tù đọng, hôi thối, nước đen kịt, trở thành một nơi ô nhiễm bậc nhất thành phố.

Kênh Nhiêu Lộc trơ đáy, bốc mùi

Sau năm 1975, các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp mọc lên góp phần…xả chất thải không qua xử lý  xuống con kênh đã quá ô nhiễm thành ô nhiễm nặng nề, hết thuốc chữa, đã biến kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè thành con kênh chết với hàng núi rác ngập dưới đáy. Dọc hai bờ kênh và quanh khu vực có hàng chục ngàn hộ dân sinh sống trong cảnh chật chội, bẩn thỉu, mất vệ sinh. Chính quyền cách mạng đã tập trung giải tỏa hàng chục ngàn nhà ổ chuột, nhà xây cất lấn chiếm kênh rạch, di dời các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất có nguồn nước thải ô nhiễm ra khỏi địa bàn, trong đó có kênh Nhiêu Lộc Thị Nghè. Rồi những chiến dịch thanh niên tình nguyện vớt rác, phong trào xanh sạch thành phố…kênh Nhiêu Lộc -Thị Nghè được cải tạo dần nhưng chẳng ăn thua. Con kênh hôi thối được gọi là kênh nước đen Nhiêu Lộc-Thị Nghè là một thách thức lớn cho nỗ lực làm trong sạch môi trường, mang lại mỹ quan cho bộ mặt thành phố. Thế là dự án “Vệ sinh môi trường thành phố kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè” ra đời vào giai đoạn 1976-1979 với nguồn kinh phí ban đầu có 500 triệu đồng và những năm sau đó TP đã chi hàng ngàn tỉ đồng mỗi năm cho dự án nhằm thực hiện mục đích này với hy vọng biến con kênh nước đen, hôi thối, ô nhiễm bậc nhất trở nên sạch, xanh hơn. Đến nay thì tổng số vốn đầu tư cho dự án đã lên đến 199,6 triệu đô la, trong đó vốn ODA của Ngân hàng Thế giới (WB) là 166,7 triệu đô la.

Tuy dự án chưa hoàn thành, tiến độ thi công các hạng mục công trình còn chậm trễ bởi nhiều lý do, nhưng  đến hôm nay người dân thành phố đã một phần nào hưởng được lợi ích từ công trình này. Đường hai bên kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè đã được mở rộng, nhiều cây cầu đã được xây mới, nhiều khoảng trống dọc suốt hai bờ kênh đã thành công viên trồng cỏ xanh, cây cảnh. Con kênh rộng dài đã được kè đá xanh nhiều đoạn, đặc biệt là dòng nước dưới kênh đã được cải tạo một phần, tuy chưa xanh trong nhưng sự ô nhiễm đã giảm thấy rõ. Anh bạn tôi có nhà trên đường Hoàng Sa sát bờ kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè đã sắm cần câu máy và thường khoe rằng đã câu được cá rô đầu vuông, cá chép, có cả rùa mai vàng…Như thế là con kênh ô nhiễm cực kỳ ngày nào đã dần được hồi sinh.

Sức sống từ một dòng kênh đã hồi sinh

Sài Gòn-TP.Hồ Chí Minh là thành phố công nghiệp, trung tâm văn hóa kinh tế lớn của cả nước, tốc độ phát triển mọi mặt rất nhanh, trong đó có mặt xây dựng, nhà cao tầng mọc lên ngày càng nhiều. Ngày nay hai bờ kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè nhà ổ chuột không còn, thay vào đó là những ngôi nhà phố khang trang, buôn bán sầm uất. Nhưng sự phát triển không ngừng, bước chân hiện đại ngày càng đi tới, nhà lầu bê tông san sát không có nghĩa là mảng xanh bị bức tử mà trái lại càng mở rộng ra. Bên cạnh những hàng cây xanh trên mọi nẻo đường thành phố hoặc công viên, một mảng xanh khác, một khoảng trời khác cũng rất cần được cải tạo, nâng cấp. Đó là những con sông, con rạch, con kênh bao quanh mà thành phố đã may mắn được thiên nhiên ban tặng, trong đó kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè không kém phần quan trọng nếu không muốn nói là chủ lực bởi đây là con kênh rất đẹp nếu được cải tạo, nâng cấp như mong muốn.

Sau khi được cải tạo

Những buổi sáng sớm, hoặc lúc chiều tối đã lên đèn, công viên dọc hai bên bờ kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè tấp nập người đi dạo, ngoạn cảnh, hít thở khí trời mát lành, tập thể dục dưỡng sinh, người câu cá, người ngồi trên bãi cỏ kháo chuyện…tệ nạn xã hội mất dần, tích cực đã đầy lùi tiêu cực. Kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè hay theo cách gọi ngày xưa: sông Thị Nghè đã thực sự thức dậy sau những năm dài im ngủ trong sự tù đọng, đen tối, hôi hám của mình. Nhiều người dân thành phố chắc chắn là rất yêu quý “con sông” này, khi dự án “Vệ sinh môi trường thành phố kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè” hoàn thành chắc chắn nó sẽ xanh trong hơn nữa và không chỉ là một cảnh quan tươi đẹp của thành phố, sáng sáng, chiều chiều có bao người đi dạo, ngoạn cảnh, tập thể dục dưỡng sinh, câu cá… mà người ta còn mơ ước nó thành một điểm vui chơi giải trí, du lịch trên sông lý tưởng không chỉ có thuyền, ghe tấp nập mà có cả tàu du lịch cỡ nhỏ ngược xuôi và điều này đã trở thành sự thật.

Là một cư dân cố cựu của thành phố, đã từng chứng kiến những bước thăng trầm của con sông Thị Nghè theo cách gọi ngày xưa hay kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè bây giờ tôi cũng rất mong điều mơ ước này sẽ thành sự thật bởi một điều rất giản đơn: tôi là người của thành phố ven sông. Nếu thành phố Sài Gòn mà không có những dòng sông, con kênh, con rạch trong xanh, mát lành vây quanh thì ngẫm còn gì ý nghĩa gì nữa? Lúc đó dù Sài Gòn có nhà cao tầng chất ngất, phố sá hiện đại bao nhiêu, ô tô siêu sang nườm nượp mà không có khoảng trời cao thênh thang và màu xanh lồng lộng ấy thì người dân Sài Gòn sẽ giống như sống trong một chiếc hộp, khô cứng, ngộp thở và buồn tẻ biết bao nhiêu?